HANDLEIDING: Verantwoording van dit ontwerp

Dit ontwerp komt niet zomaar uit de lucht vallen. Voorafgaand heb ik een curriculumopdracht gedaan aan de hand van een artikel van Van den Akker waarna ik een analyse en visualisatie van het curriculum heb gemaakt van b.s. De Stappen. Hieruit bleek vooral dat het onderwijs op de Stappen erg methodegericht wordt vormgegeven. De methode wordt hierbij erg strikt gevolgd, waardoor er weinig ruimte is voor de leerkracht om zelf onderwijs te ontwerpen. De basisvakken rekenen en taal staan centraal, waardoor de expressievakken en sociaal-emotionele ontwikkeling in het geding komen. 

In dit ontwerp worden deze vakgebieden allemaal geïntegreerd, waarbij rekenen het uitgangspunt is. Er is voor rekenen gekozen, omdat in de methode Schatkist voor kleuters veel activiteiten op taal gericht zijn en rekenen te weinig structureel aan bod komt. 

De nieuwe visie van de school: De Stappen wil kinderen voorbereiden op de wereld van morgen. Dit betekent dat kinderen naast onderwijs in de kernvakken, onderwijs moeten krijgen dat hen vaardig maakt om in deze wereld als volwaardig burger te kunnen participeren, vraagt om 21th century skills. In dit ontwerp wil ik met de kleuters op een creatieve wijze aan deze vaardigheden werken. Zo komen kritisch analytisch denken, samenwerken, probleemoplossend vermogen, zelfsturing, communicatie, creativiteit en innovatie allemaal aan de orde. De kleuters worden uitgedaagd door een rekenrijk project waarbij ze zelf een onderzoekende houding aan moeten gaan nemen. De leerkracht heeft geen kant en klare antwoorden, maar moet samen met de kleuters in dit avontuur stappen. Dit vraagt om een andere rol voor de leerkracht, dan gewend wanneer een methode wordt gevolgd. De leerkracht wordt betrokken in het proces van de kinderen en is dus zelf deelnemer. 

Ook wordt de leeromgeving groter dan het klaslokaal. De kinderen zullen in hoeken op de gang verschillende onderzoekjes uit gaan voeren en daar later verslag van doen in de klas. Ook het informeel leren krijgt bij een aantal domeinen een plaats. De kinderen zullen thuis of in het zwembad verder gaan met hun onderzoek en deze resultaten later weer mee de klas in brengen. Deze aspecten zijn eerder in dit ontwerpproces ook als wensenlijstje uit het scenariospel gekomen, evenals de werkvormenanalyse. Als favoriete werkvormen stonden namelijk de coöperatieve werkvormen, probleemoplossend vermogen en de 21th century skills in mijn top 3. Daarnaast stond ook spel hoog op mijn lijstje. Deze werkvorm komt met name tot uiting wanneer de sociaal-emotionele filmpjes met betrekking tot conflicten en samenwerking worden bekeken en uitgespeeld in de grote en kleine kring. 

Hiermee is de cirkel rond en kan dit ontwerp daadwerkelijk uitgevoerd gaan worden. Voor de leerkrachten hier nog een iBook met alle informatie die nodig is om het project uit te kunnen voeren. Veel plezier, ben niet bang als leerkracht de touwtjes wat uit handen te laten nemen, de leerlingen kunnen deze verantwoording zeker aan! Waag die sprong in het diepe en dan zul je zien dat je vanzelf weer boven komt.

HANDLEIDING: Assessment & Differentiatie

Met dit project heb je natuurlijk duidelijk doelen voor ogen, die uiteindelijk ook beoordeelt moeten worden: Wat hebben de kinderen van dit project geleerd?
De kinderen moeten allemaal een actieve bijdrage vormen in het uitvoeren van de onderzoekjes en meewerken in de eindproducten. Per domein wordt er een bijdrage geleverd aan het uiteindelijke eindproduct van de hele klas: De maquette van het ontworpen zwembad.

Omdat de afzonderlijke onderzoekjes in groepjes worden uitgevoerd is het heel belangrijk om deze resultaten steeds te laten presenteren aan de rest van de groep. Mogelijk hebben de kinderen uit de andere groepjes nog tips (feedback) om tot een beter ontwerp te komen. Om deze resultaten vast te leggen kan een mindmap met de kleuters worden gemaakt. De leerkracht schrijft de woorden bij de afzonderlijke takken en de kinderen kunnen in tijdschriften bijpassende plaatjes vinden of zelf tekeningen maken. Zie deze site voor meer informatie en voorbeelden over mindmappen bij kleuters. Uiteindelijk heb je zo nog een eindproduct voor de hele groep.

Wat uit het scenariospel ook al bleek, zouden wij op de Stappen het proces meer moeten waarderen in plaats van het eindproduct. Belangrijk is dan ook dat dit proces in de kleine groepjes geregeld gereflecteerd wordt met behulp van de leerkracht en dat hij de leerlingen voorziet van formatieve feedback. Bij kleuters zal dit met name door middel van een gesprek kunnen gebeuren, maar je kan hen ook smileys laten kleuren als het gaat over de samenwerking in de groep wat weer een aanleiding kan zijn voor een gesprek. Voor het onderdeel sociale vaardigheden kan het assessment bestaan uit rollenspellen: De kinderen spelen situaties uit in de kring en krijgen hier eerst formatieve feedback op. Op een tijdstip dat de kinderen zelf mogen bepalen spelen ze het rollenspel uit voor een summatief assessment.

Tijdens het project, maar ook bij het assessment moet natuurlijk rekening gehouden worden met de verschillen tussen de kinderen. Je mag van een kleuter van 4 jaar niet hetzelfde verwachten als van een kleuter van 6 jaar. Differentiatie is daarom om beide gevallen vereist! Uitgaande van het trapmodel moeten de kleuters van 4 jaar vooral ervaring opdoen tijdens de onderzoekjes. Zij zullen geen leidende functie innemen, maar vooral deelnemen en experimenteren tijdens de onderzoeken. Doordat ze samenwerken met oudere en waarschijnlijk vaardigere kinderen, hoop je hen een stapje hoger te krijgen, namelijk in de trap van begrijpen. Deze trap is geschreven op de kinderen van 5 jaar. Vervolgens is het de bedoeling dat de kinderen naast het begrijpen ook kunnen uitleggen en toepassen. De kinderen van 6 jaar zullen dan ook veelal het voortouw moeten nemen in de presentaties.

HANDLEIDING: Coöperatieve werkvormen

Samenwerken is één van de belangrijkste uitgangspunten in dit ontwerp. Het idee is dat er gemengde groepen worden gemaakt, waarbij kleuters van 4, 5 en 6 jaar gaan samenwerken. Er bestaat zelfs de mogelijkheid om peuters die bijna 4 jaar zijn mee te laten doen tijdens de onderzoekjes. Hiervoor worden coöperatieve werkvormen gebruikt, waarbij samenwerken de belangrijkste didactische structuur is.

Voor wie meer wil weten over deze coöperatieve werkvormen:

- achtergrondinformatie coöperatieve werkvormen

- Filmpje: coöperatieve werkvormen bij de kleuter
- Site waarop coöperatieve werkvormen worden gekoppeld aan de fases van het activerende directe instructiemodel

Goede werkvormen om te gebruiken tijdens dit ontwerp:

- Tweegesprek op tijd
- Deel en vergelijk
- Denken, delen, doen
- Rondpraat en tweepraat
- Binnenkring, buitenkring

HANDLEIDING: Sociaal-emotionele Ontwikkeling

Aangezien de kleuters gedurende dit project veel gaan samenwerken aan de hand van coöperatieve werkvormen, kan voorzien worden dat hier ook geregeld conflicten door zullen ontstaan. Deze conflicten moeten dan ook niet voorkomen worden, maar juist uitgangspunt zijn om hiermee aan de slag te gaan. Natuurlijk moet hierover gesproken worden met de desbetreffende kinderen, maar wellicht hebben de andere kinderen juist goede ideeën om de conflicten op te lossen en in een verder stadium te voorkomen. Na dit gesprek kunnen verschillende filmpjes bekeken worden op het touchscreenbord en later door middel van rollenspellen worden uitgespeeld in de grote en kleine kring.

Filmpjes:   
-Plagen
-Ruzie
-Vrienden

Aangezien de kinderen verschillende leeftijden hebben en gemengd aan de onderzoekjes werken is het voor de leerkracht wel van belang deze verschillen goed voor ogen te houden. Hiervoor zijn de ontwikkelingsfases uit het observatiesysteem KIJK! als uitgangspunt genomen, maar opnieuw geordend en waar nodig aangevuld. Dit is het nieuwe model voor de ontwikkelingsfases waar de kinderen gedurende dit onderzoekproces op geassesst kunnen worden.

Belangrijk is om de kinderen te betrekken in het formatieve en summatieve assessment, zij kunnen zelf aangeven wanneer ze denken dat ze het beter kunnen en dit aan de leerkracht laten zien. Zo creëer je een rijk observatiemoment.

LEERTAAK: Temperatuur

Te onderzoeken vraag:
- Wat is de ideale watertemperatuur voor het zwembad?

De kinderen kunnen onderzoek doen naar de verschillende verschijningsvormen van water:
- Bij welke temperatuur voelt het water koud aan?
- Bij welke temperatuur voelt het water warm aan?
- Bij welke temperatuur verandert water in ijs?
Hier nog een filmpje voor de kinderen over de drie vormen van water.

Mogelijk mogen de kinderen de temperatuur van het zwembadwater van het zwembad waar ze komen voor zwemles wel meten.

LEERTAAK: Snelheid

Te onderzoeken vraag:
- Hoe kun je sneller door het water bewegen?

De kinderen kunnen onderzoek doen naar dieren die gestroomlijnd door het water bewegen. Dit filmpje kan een beginpunt zijn voor dit onderzoek.

Vervolgens kunnen de kinderen met verschillende stoffen testjes in water uitvoeren:
- Welke stof absorbeert water?
- Welke stof stoot water af?

Voor het eindproduct kan zwemkleding ontworpen worden door deze groep.

LEERTAAK: Geld

Te onderzoeken vraag voor de kinderen: Hoeveel geld moet je betalen om een dagje in jullie zwembad te komen zwemmen?
- Kost een hele dag zwemmen even veel als een ochtend of een middag zwemmen?
- Kost het binnenzwembad evenveel als het buitenzwembad?

Kleuters hebben vaak nog geen besef van de waarde van geld, een bezoekje aan de supermarkt naast de school en dit filmpje van Moffel & Piertje zouden hierbij kunnen helpen. Ook kunnen ze eens navragen hoeveel de entreeprijs is van het zwembad waar de kinderen op zwemles zitten en dit later op school met elkaar vergelijken.

Vervolgens kan er geld gemaakt worden en entreekaartjes. Wellicht zijn de kinderen geïnteresseerd in het 'echte' proces hoe geld wordt gemaakt. Dit filmpje kan antwoord geven op deze vraag.
Passend bij de methode Schatkist, echt Pompom geld en een werkblad voor kleuters die willen gaan rekenen met geld.

Achtergrond informatie over het domein geld als aanvulling op de SLO doelen rekenen voor kleuters gevonden op de site Onderwijs maak je samen. Lees hier het artikel.